De snelheid in China – met speels gemak een huis vinden, een bedrijf opzetten, een nieuwe identiteit aan nemen – geeft een gevoel van vrijheid. Tegelijkertijd produceert het een grote mate van onrust die steeds sterker het leven in Beijing bepaalt. Deze onrust komt terug in het gedrag van het publiek bij theater- en dansvoorstellingen: het sms’en, onrustig zitten, direct weglopen na het einde. Ze verklaart wellicht mede het bestaansrecht van een terrein met honderden galeries; zodat je werkelijk van de ene naar de andere kunstenaar kunt rennen. En het verklaart de prettige gewoonte om diverse afspraken op een avond te maken.
De onrust wordt gevoed door de stad zelf, die continu verandert. Hijskranen weerspiegelen in de ramen van het net opgerezen Village, een shopping complex waar de Adidas-winkel, de Apple-store en tal van andere merkwinkels dingen naar de gunst van de opkomende middenklasse, de expat en de toerist.
De drang tot vernieuwing gaat gepaard met een revival van het oude China: hutongs worden opgepoetst, tempels hersteld en het is hip onder Chinese jongeren om het traditionele karakterschrift te gebruiken dat destijds door Mao Zedong in de kast is gezet voor een eenvoudiger schrift. Deze terugkeer van de traditie komt mede tot uiting in de vermeende opkomst van het patriarchale, hiërarchische Confucianisme (een opkomst die hopelijk niet al te sterk door zal zetten) en voedt een discours over de ‘Chinese renaissance’. Hierin wordt een toekomst voorspeld van een sterk, uniek (want Confucianistisch) en open China, dat lijkt op het China van de Tang Dynastie. Flinke korrels zout zijn nodig om dergelijke mythes te helpen ontkrachten. Ik schreef al eerder: China is veel meer. In dat ‘meer’ schuilt de mogelijkheid tot het zoeken naar een verschil dat noch teruggrijpt naar het verleden en dat evenmin direct afgeleide is van bestaande culturele vormen. Hoe een China voor te stellen dat iedere claim zal weigeren om intrinsiek Chinees te zijn? Een China dat eerder voortborduurt op een toenemende vervuiling van het idee van cultuur, op een ondermijning van iedere hang naar essentie en dat gedreven wordt door een groot verlangen nieuwe, niet-hiërarchische verschillen te produceren?
Als ik ver in het westen van Beijing in een restaurant eet dan blijkt niet alleen het verre verleden tot de verbeelding te spreken. Alles draait hier om de culturele revolutie (1966-1976). Hier zijn de obers gekleed als rode gardisten, hangen de muren vol met posters van Mao en zijn allerhande parafernalia uit de tijd van de revolutie uitgestald in vitrinekasten. Het restaurant ligt ver buiten de toeristische gebieden en richt zich duidelijk op Chinese bezoekers. Het roept vragen op over de betekenis van Mao vandaag de dag en doet denken aan de Ostalgie-feesten in Oost-Duitsland. De culturele revolutie is een tijd die ook in China te boek staat als een dieptepunt van de moderne geschiedenis, maar deze wordt hier opnieuw tot leven gebracht, waarschijnlijk mede omdat ze gepaard gaat met herinneringen aan kameraadschap en idealisme. En voor de jongeren gewoon uiterst exotisch over zal komen.
Na terugkomst in Nederland zal mij de onvermijdelijke vraag gesteld worden wat nu de uitkomst is van mijn onderzoek. Een helder antwoord hierop is onmogelijk. Niet alleen omdat er geen eenduidige uitkomsten zijn, maar tevens omdat het tijd kost om tot interpretaties te komen. Dick Pels schreef hierover in zijn boekUnhastening Science, waarin hij terecht opmerkt dat de kern van wetenschap in de traagheid ervan zit, en dat dit daarom andere kennis oplevert dan journalistieke kennis. Deze kennis is niet intrinsiek beter, of meer objectief, maar wel van een andere aard. Het gaat gepaard met meer reflectie en meer theorie. Deze kennis kan vervolgens weer doorsijpelen naar zowel de journalistieke als de politieke manier van spreken en denken. Mijn onderzoek vond plaats in een stad en een jaar vol versnelling. Het voelde als een achtbaan waarin protesten, een aardbeving, de Spelen, schandalen en financiële crises elkaar in rap tempo opvolgden. Een curieus jaar om in China te zijn. Het is tijd voor de vertraging en de daaropvolgende interpretaties. In meervoud, inderdaad.